MITO “CAVERNA” PLATÃO
Hakerek-na'in: Cesar F. Amaral,
Estudante 40 ano
FFCH-UNTL
Platão, iha nia livru República iha pájina balun nia husik nia hanoin livremente hodi
buka hatene tuir koñesimentu ne’ebé loloos (essência
dos conhecimentos) ka natureza hosi koñesimentu . Nia hanoin kona-ba tema
ne’e iha relevánsia ka naka’it ho nia hanoin ka nia teoria kona-ba dois mundos ka koñesidu ho naran mundo das ideias, ka ita bele hateten,
nia buka tuir natureza koñesimentu tanba hetan influénsia hosi nia teoria mundo das ideias.
Hodi bele lori ema
hotu entende kona-ba nia intensaun ne’e maka, Platão hamosu nia analojia ida-ne’ebé
famozu liu iha filozofia klásika hanaran Mito ka Alegoria da Caverna (perumpamaan gua). Analojia famozu refere nia
hamosu ho nia paradigma diálogu, maibé ita bele komprende hermenêuticamente sentidu rezumidu hosi dialógu refere hanesan
haktuir;
“iha gruta ida-ne’ebé
iha laran kompostu hosi ema barak, no ema sira ne’e prizoneiru sira-ne’ebé
durante sira-nia moris tomak sira hela de’it iha gruta ne’e. Iha sira nia kotuk
iha ahi ne’ebé lakan, no sira labele haree direitamente ahi lakan ne’e, tanba
sira labele fila kotuk, nune’e sira só bele hetan de’it lalatak ka bayangan hosi saida mak akontese iha
sira nia kotuk. Ema(mala’e) barak la’o iha ahi lakan nia oin ne’ebé lori ho
sasan oioin no diferente. Hosi ne’e hamosu lalatak oioin iha didin lolon gruta
nian. Tanba de’it prizoneiru hirak ne’e la konsege haree saida mak ema
seluk(mala’e) sira kaer, no sira só haree de’it nia lalatak entaun sira
konsidera no fiar katak saida mak sira haree hosi lalatak refere mak realidade
loloos, no sira dehan, laiha tan realidade seluk hosi realidade ne’e. Maibé liu
tiha loron hirak ne’e, ida hosi prizoneiru sira ne’e ema husik nia, no nia hahú
sai hosi gruta refere hodi hateke ba ahi ne’ebé lakan. Hosi ne’ebá nia hahú
hanoin katak, durante ne’ebé sira haree ne’e la’ós realidade loloos. No hosi
ne’ebá mós ema hahú lori nia sai, no nia komesa hateke hetan loromatan no
variadades beleza naturál. Hafoin ida ne’e, nia nafatin hanoin katak nia
seida’uk hela iha realidade ida loloos, maibé kleur uito’an nia foin konxiente
katak ne’e maka realidade loloos, no ida durante nia kapta ne’e lalatak hosi
realidade loloos ne’e nian. Depois de ida ne’e nia fila-fali ba gruta laran,
nia ba iha fatin ne’ebé ema kesi nia kolega sira ba. Nia hahú konta kona-ba
saida mak nia haree hodi dehan, ida durante sira haree no konsidera realidade
loloos ne’e lalooss, tanba saida mak sira haree ne’e, lalatak de’it no
realidade loloos maka realidade iha gruta nia liur. Maibé nia kolega sira
nafatin lafiar saida mak nia ko’alia no sira dehan, sorte sira ema kesi, karik
sira mak livre sei oho ema ne’ebé halo livre sira. (Fraze ikus liu ne’e refere
ba Sokrátes nia mate). ” (República
514a-517c).
Alegoria da Caverna ne’e lori ka fó sentidu saida mai
ita? No nia Signifikadu oinsá?
Hahún ba Mitos refere,
iha ne’e ha’u hakarak halo nia interpretasaun tuir saida mak ha’u hatene no
komprende ho konxientemente kona-ba analojia ida ne’e. Nune’e mós konfere ho
signifikadu hirak seluk ne’ebé haktuir iha Livru balun ne’ebé ha’u asesu. Tuir
saida mak haktuir iha Buku Pintar Sejarah
Filsafat, 2013 hateten sentidu hosi analojia ne’e hanesan:
“Gruta ne’e
konsidera hanesan mundu ne’ebé ema fó mai ita nia sentidu sira, ka mundu ne’ebé
ita nia sentidu kapta. No Prizoneiru sira ne’e konsidera hanesan ema hotu-hotu.
No mundu ne’ebé sira kapta iha gruta laran ne’e hanesan de’it reprezentasaun
realidade reál, ka fotokópia hosi realidade loloos nian. Maibé ema barak nunka
konxiente katak ne’e hanesan de’it kópia, maibé sira dehan saida mak sira hetan
ne’e mak realidade loloos, no laiha tan realidade seluk. Nune’e iha ema ida ka
rua hosi sira hotu ne’e hahú dúvidas katak realidade loloos ne’e la’os de’it
kapta ho ita nia sentidu sira, no ema sira ne’e konsidera hanesan Filózofu.
Hafoin ho terus, no esforsu tomak atu hetan realidade loloos no fim filózofu
ne’e konsege hetan no hasoru duni loromatan ne’ebé bele fó naroman ba nia hodi
bele haree no fihir realidade loloos. Loromatan ne’e konsidera hanesan simbólu hosi
ideia ne’ebé di’ak liu (ideia do bem) ne’ebé
fó ka transmiti koñesimentu kona-ba realidade loloos, no se laiha loromatan ka ideia do bem, laiha buat ruma maka ita
konsege hatene.” (Tradusaun ami nian,
Rhaman, M. 2013, p. 115.)
Ema iha hakarak
atu sai hosi gruta nia laran. Tanba tuir Platão ema ne’e eros. Eros ne’e hanesan forsa internál ema nian ne’ebé maka dudu no
haruka nia sai atu ba hetan realidade loloos, ka ideia do bem. Ho eros ema book -an hodi buka tuir buat di’ak sira
no esénsia ka natureza verdade nian, ou lialoos ida-ne’ebé loos liu.
Sorin seluk, ita
bele halo análiza krítiku ho realidade ezistensiál ema nian iha vida lorloron.
Dala barak liu ita nia hanoin no hakarak depende de’it ba ema seluk, no ita
fiar katak saida mak ema seluk ko’alia ne’e mak loos liu. No dala barak mós ita
fiar no tabele ba ita-nia kakutak katak saida mak ha’u haree no ko’alia ne’e
mak loos liu. Maibé la’ós hotu-hotu halo hanesan ne’e, iha balun maka koko atu
ke’e no su’ut tuir saida maka ema ko’alia, hodi buka hatene tuir hun hosi
liafuan ne’e mak ida-ne’ebé. Iha ema balun mós koko atu ke’e tuir saida mak
sira rona no haree. Hosi su’ut tuir ne’e dalabarak liu ema uza kestionamentu ka
perguntas oi-oin hanesan; tanba sá, oinsá, iha-ne’ebé, sé mak halo, no
perguntas seluk tan ne’ebé ser racional
idaidak kestiona uza sira-nia modo de ser
rasik. Iróniku uito’an maka bainhira ema ruma ke’e ka su’ut tuir realidade
sira, dalabarak ema dehan nia halo-an, foti-an, soh tau, no seluk tan ne’ebé idaidak dehan tuir nia maneira de pensar ka maeneira de juizo.
Maibé se ita refleta no análiza ba analojia ne’ebé Platão haktuir ne’e, ita
konxiente katak nunka iha verdade ida-ne’ebé absoluta, signifika katak saida
mak dadaun ita haree no hatene ne’e, sai de’it hanesan representasaun ideia
perfeita iha imajen imperfeita nian.
Ne’eduni, ikus
hakarak konklui de’it katak realidade ne’ebé Platão ko’alia ne’e maka realidade
supra-sensivel ka realidade metafízika. No saida maka dadaun ita kapta ne’e,
hanesan de’it reprezentasaun ideia perfeita ka kópia hosi realidade
supra-sensivel nian. Tanba ne’e, hakarak dehan de’it katak lalika tabele demais
ba ita nia koñesimentu, no koko atu deskobre realidade foun, uza ita nia
koñesimentu nune’e lalabele sai Prizoneiru durante ita nia moris. Tan sokrátes
dehan, “ema ne’ebé matenek maka ema
ne’ebé hatene nia an rasik katak nia la matenek.”
Referénsia
Rhaman, Arif Masykur. Buku Pintar
Sejarah Filsafat Yogyakarta, 2013.
Mondin, Battista. CURSO DE FILOSOFIA; Vol.
1, PAULUS, 1982.
Nenhum comentário:
Postar um comentário