sexta-feira, 25 de novembro de 2016

ESKOLA NO SERTIFIKADU


ESKOLA NO SERTIFIKADU


Hakerek-na'in : Cesar. F. Amaral, Estudante FFCH-UNTL, 4o Ano (Semestre VII)

Ita hotu ohin loron moris iha era ida-ne’ebé sistema hotu avansadu ka sofisticado, moris iha mundu ida-ne’ebé dezenvolvidu iha aspetu hotu; Edukasaun, Saúde, Tekonolojia, Ekonomia, Turismu nst. Infelismente iha Timor-Leste sistema no setór sira ne’e hotu foin maka dezenvolve uito’an ka sei dezenvolve neneik liu. Ohin Loron estadu T-L luta maka’as  ho maneira no esforsu oioin hodi dezenvolve neneik ba bebeik área hotu ne’ebé temi iha leten no fó importánsia mós ba setór edukasaun tan konsidera edukasaun nu’udar xavi ba dezenvolvimentu nasionál.
Hodi dezenvolve sistema ka setór edukasaun iha Timor-Leste maka estadu kria no investe infra-estrutura oioin iha área edukasaun nian; rekruta professores ne’ebé kualifikadu, hadi’ak padraun kuríkulu de ensinu, hadi’ak fasilidade sira eskola nian, hakbi’it prosesu hanorin no kria kondisaun oioin hodi bele kualifika edukasaun ida-ne’ebé efisiente no kualifikadu.
Edukasaun tuir hau nia komprensaun fahe ba parte tolu maka hanesan ; Edukasaun Formál, Informál  no Nonformál. Edukasaun Formál maka atividade eduka ida- ne’ebé hala’o iha fatin ka espasu ida ne’ebé hanaran “ESKOLA” (Pre-primária to’o universidade) ka koñesimentu senso comum dehan atividade kurikuláriu, Informál mak baibain hala’o iha atividade estra-kurikuláriu sira hanesan; kursu, treiamentu, workshop, formasaun, inklui edukasaun familiar; Ida ne’ebé eduka hosi família kona-ba kultura (regras, normas,  valores, fé, tradisaun) nst. Ikus mak Edukasaun Nonformál ne'ebé aprende atraves troka esperénsia iha konvivu sosiál ne'ebe individu ida hola parte ba.  Hodi bele hatene katak ema ida hakat liu ona pasu balun iha jornada estudu nian tantu iha Edukasaun Formál no Informál maka ema ka sosiedade elite(elite global) sira,iha sira nia sistema kria surat tahan ida-ne’ebé hanaran ‘Sertifikadu’.
Liuhosi artigu simples ida ne’e ha’u hakarak hateke klean uito’an kona-ba saida maka bobar no trai hela sosiedade ka estudante nia hanoin no hakarak durante hala’o nia atividade iha jornada moris nian nu’udar estudante ka akadémiku ida. Antes tama ba laran, konvida ita atu ita haree uluk lai kona-ba saida maka eskola no sertifikadu.

Saida maka Eskola no Sertifikadu ?

I. Eskola

Etimolojikamente, Eskola termu ka palavra ida mai hosi grego (scholē), signifika "lazer"ka / ou "aquele em que o lazer é empregado", e mais tarde "um grupo a quem foram dadas palestras, escola".
Tuir matenek-na’in Mannheim (1972) no Perrenoud (2005) nia hanoin, ne’ebé deskreve iha Revista Diálogos Fakuldade Filozofia-UNTL nian, define eskola hanesan “espaço de dialógo”.(Diálogos, 2016, p. 20)
Nune’e Michael Apple (2002) hatutan katak:
  “[...] as escolas devem promover o pensamento crítico dos alunos e não apenas ensinar a repetir, a decorrar e a copiar os conteúdos em sala de aula ”. [...]“apenas o pensamento independente e a compreenção do seu contexto social poderá causar impactos significativos e capazes de promover mudanças sociais e um aprendizado consistente”...(Diálogos, 2016, p. 20.)

II.  Sertifikadu
Tuir disionáriu Língua Indonésia nian Kamus Besar Bahasa Indonesia (KBBI), defini sertifikadu hanesan:
“tanda atau surat keterangan (pernyataan) tertulis atau tercetak dari orang yang berwenang yang dapat digunakan sebagai bukti pemilikan atau suatu kejadian”(KBBI-pdf , p. 1335).
 Iha definisaun seluk ne’ebé ha’u konsege asesu no hetan maka sertifikadu hanesan secarik surat sebagai tanda pengakuan bahwa seseorang menguasai kompetensi tertentu, telah mengikuti suatu event, atau tanda kepemilikan suatu barang”.
Hanesan saida maka ita konsege hetan no entende uito’an hosi definisaun no esplikasaun balun kona-ba eskola nune’e mós sertifikadu ne’ebé haktuir no hatuur iha leten, ha’u hakarak ita fila ba realidade reál, eskola ka edukasaun formál no informál nian ne’ebé ita idaidak hasoru iha ita nia vida kuotidiana, no liga ba kontextu Timor-Leste nian.
Maske ita ko’alia kona-ba sertifikadu no eskola ita ko’alia asuntu rua ne’ebé luan uito’an, mas ha’u hakarak limita hakerek ida ne’e ba de’it sertifikadu nia relasaun ho edukasaun formál (eskola) no informál (kursu ka treinamentu sira). 
Ha’u fiar ita hotu konxienti kona-ba saida maka durante ita halo iha ita nia estudu hahú hosi pre-primária to’o mai situasaun ida daudaun ne’e. No balun seluk ne’ebé la konsege hakat pasu iha kareira nu’udar estudante mós konxienti bainhira hala’o nia asaun iha atividade ruma iha vida treinamentu, formasaun ka kursu ruma. Karik balun seluk la posivel ba rua ne’e hotu la hatene kona-ba ida ne’e, maibé dalaruma rona kona-ba saida mak sertifikadu. Ne’eduni liuhosi espasu ki’ik ida ne’e ha’u nu’udar mós estudante ka universitáriu ida-ne’ebé hakarak hato’o ha’u nia perspetiva tuir ha’u nia opiniaun kona-ba estudante nia estudu ne’ebé dadaun ne’e hala’o iha nivel edukasaun formál no informál nian iha Timor-Leste.
Ohin edukasaun formál no informál iha ita-nia rain la’o maka’as, maski seidauk loloos. Desde primaria to’o mai ohin loron iha universidade ha’u konsege nota no observa estudante no universitáriu hotu ne’ebé tuir prosesu hanorin ka aprende iha sala de aula ka iha fatin sira treinamentu nian. Estudante hotu ne’ebé aprende tantu iha eskola ka fatin treinamentu seluk, ka formasaun sira sempre mosu iha sira hanoin maka iha fatin ne’e ita formasaun ka treinamentu iha sertifikadu ka la’e ? Se laiha sertifikadu sira tuir kursu ka treinamentu ruma la sériu no dalaruma lakoi tuir, tan iha fatin refere laiha sertifikadu. Signifika tuir kursu, formasaun ka eskola liafuan “aprende” koloka iha pasu daruak no liafuan “sertifikadu” koloka iha parte dahuluk.
Observasaun simples ita bele nota no foti hosi ezame ne’ebé kada tinan sempre hala’o iha edukasaun formál ka informál. Nivel universitáriu bolu “ezame semestre” ka nivel primaria to’o sekundária bolu “ezame trimestre”. Ezame ne’ebé tuir loloos ita komprova ka teste ita nia qualidade de entendimento do conteudo da matéria duma disciplina maibé nakfilak-an sai qualidade de decor, signifika sé maka dekór maka’as ka lais liu, sé maka dekór folla barak liu nst. Ezame ne’ebé tuir loloos komprova ita nia kompreensaun ba conteudo matéria sira, nakfilak-an sai competição, sé maka nia valór ne’ebé sei hakerek iha sertifikadu boot liu ka sé maka bele hetan notas A ou 9.5 ou 10.
Tanba ne’e, hakarak atu hetan notas ne’ebé A (9.5 ka 10), no lakoi moe kolega seluk, maka estudante balun halo maneira oioin ho sira nia métodu no maneira rasik hodi na’ok matéria sira nune’e bele prienxe iha folla ezame, ez maka : Nyontek, Copy and Paste (plagiar), Na’ok kolega seluk nia matéria ka folha ezame, subar surat tahan iha kalsa bolsu, balun subar tama iha meias, balun foto matéria sira iha Telemovél iha Hp lori tama ba ezame, balun hakerek matéria iha kelen nst. Hirak ne’e mosu tan durante ne’e ema nia dezentendimentu ba surat tahan ida-ne’ebé hanaran “sertifikadu”. Ema nia hanoin eskola la’ós ona hanesan fatin ka espaço de dialógo, maibé fatin atu buka sertifikadu .Ema nia hanoin eskola la’ós ona fatin atu buka matenek maibé fatin atu buka notas ka fatin kompetisaun. Ita la konxiente katak notas ne’ebé sei hakerek de’it ho letra ka símbolu aritmétika 9.5 ka 10 iha sertifikadu, sei hamate no fó terus ba ita durante tinan naruk. Iróniku liu maka hirak ne’ebé na’ok, nyoktek, copypaste maña no gaba nia an tan dehan nia matenek!

Tebes duni ka, sertifikadu determina ita-nia moris ?

Ita barak ohin loron lakon ona motivasaun, vontade no comitment  atu komprende matéria ida ho konxiente. Ema barak mós lakon ona maturidade nu’udar estudate ka lakon ona essência estudante nian. Estudante ne’ebé tuir loloos iha nia rásio nakonu ho matenek no neon badaen, maibé hirak ne’e nakfilak-an no la akontese. Estudante ne’ebé tuir loloos nia rásio nakonu ho kreatividade, krítiku, inovativu, vizionariu nakfilak-an sai estudante konsumidór, esploradór no koruptór. Razaun estudante komunga ona notas ne’ebé sei hakerek iha sertifikadu mak importante liu do que a compreenção do conteudo da matéria duma disciplina.
Notas ka simbólu aritmétika ne’ebé hakerek ho letra iha sertifikadu la’ós dalan úniku lori ema bele hasoru dezafiu moris nian. Sertifikadu hanesan de’it surat tahan ida-ne’ebé nakonu ho notas ka simbólu sira aritmétika nian, reprezenta katak ema ida ne’e hakat liu ona pasu ida ba nia kareira moris nian iha instituisaun ka fatin balun. Sertifikadu tuir loloos reprezenta de’it kualidade ema ida nian ne’ebé konsege sukat liuhosi surat tahan ida, la’ós nia maka esénsia fundamentál.  Perguntas mak ne’e se ha’u na’ok ema nia matéria, nyoktek, plagiar (copy paste) nst,hodi ha’u hetan notas ka valór A ou B ka 8 ou 9 ne’ebé hakerek iha sertifikadu, será que ha’u nia sertifikadu kualidade ?
Resposta simples katak; Lae ! Tanba tuir loloos sertifikadu atu dehan de’it ita hakat liu ona jornada balun la’ós atu sukat sé mak matenek liu sa tan sukat sé maka Nyoktek furak, copy paste ema la nota ka na’ok matéria profesór la hetan nst. Ne’eduni, konklui deit katak sertifikadu la determina ó ka ita nia moris, atu determina ita nia moris maka ita nia-an rasik.

Saida maka  bele halo hodi halakon virus aat hirak ne’e ?

Ita barak konsumu ona virus aat ida-ne’ebé hanaran sertifikadu maski ita la konxiente. Ita lakon ona motivasaun no vontade atu aprende. Ita somente tur iha aulas ka fatin sira treinamentu hanesan halo rame aulas, ka buka buat seluk ne’ebé la’ós ona matéria. Ita mós iha ona ábitu ka toman atu na’ok matéria, nyoktek , copy and paste nst, tan mosu iha ita nia hanoin la’ós kompreensaun ba matéria ida mak importante maibé valór ne’ebé sei hakarek iha sertifikadu mak importante. Ita bosok ita nia an-rasik, ita nia profesór sira no ita nia inan aman ho na’ok, nyoktek, subar matéria hodi tama ezame nst. Tan ita fiar katak notas di’ak maka dalan úniku lori ita ba sabedoria no perfeitu. Ita la sura no sukat inan no aman nia kolen, terus, maibé ita trai sira nia dedikasaun sinseriedade ho buat la vale ida maka sertifikadu. Tan de’it valór ne’ebé sei sukat liu notas aritmétika ne’ebé sei hakerek iha sertifikadu, ita koko no bosok ita nia inan aman no profesór sira .
Tuir ha’u nia análiza, atu halakon toman ladi’ak (na’ok matéria, nyoktek , copy and paste nst) la presiza halo esforsu barak. Simplesmente ita konxiente ba ita nia-an, kondisaun ita nia família nian, nune’e mós ita-nia sosiedade. Signifika hasa’e ita nia “vontade” no “comitment” hamoris fali ita nia “motivasaun” hodi aprende, halakon hanoin aat ne’ebé durante regula ita nia kakutak. Se ita iha vontade atu aprende, se ita iha comitment atu aprende, ita iha motivasaun di’ak atu moris iha futuru ida-ne’ebé nabilan, hodi serbí ema seluk ho dignu, ha’u deseja ita sei la halo hahalok ladi’ak (aat) hirak ne’e. Tan ita konxiente katak ita nia família la’ós halo milagre hodi buat hotu mosu ka akontese di’ak de’it mai ita, maibé pelo contrario.Nune’e mós ita konxiente katak eskola la’ós fatin atu buka valór no sertifikadu hanesan saida maka haktuir hosi Michaele não apenas ensinar a repetir, a decorrar e a copiar os conteúdos em sala de aula ”. Maibé oinsá maka “promover o pensamento crítico dos alunos” e  “apenas o pensamento independente e a compreenção do seu contexto social poderá causar impactos significativos e capazes de promover mudanças sociais e um aprendizado consistente”Michael Apple (2002).   Nune’e mós konsidera eskola hanesan “espaço de dialógos” ka fatin atu dada-lia.(Diálogos, 2016, p. 20.).
Ne’eduni, atu ita hotu labele monu ba virus aat ida ne’e maka, koko hanoin ho ita-nia kakutak rasik, koko insisti hasoru hahalok hotu ne’ebé temi iha leten, koko halo auto-reflesaun atu labele repete ba repete hahalok hotu ne’ebé la’ós lori estudante ba di’ak, maibé destroi estudante nia moris. Karl Marx dehan “a religião é o ópio do povo” ha’u dehan “o certificado é o ópio dos estudantes”.

Ha’u repete tan iha artigu ida ne’e katak, atu halo saida de’it koko husu Tanba sá ha’u halo ida-ne’e no ida-ne’ebá ! Tan tinan haat ou lima iha (universidade) ita bele dekór, na’ok matéria, nyontek nst, maibé tinan barak maka ita hasoru dezafiu moris nian. 

Referências

Revista Dialógos Filosofia & Educação, Revista da Faculdade Filosofia, Ano I/ No. I/ 2016, UNTL (Pag. 20)
http://kbbi.web.id/sertifikat [Consult. 24 Nov. 2016]


EVIKSAUN NO DIREITU BA SIDADE

EVIKSAUN NO DIREITU BA SIDADE                                                                                                               ...