KANTINA DIALÉTIKA

KANTINA DIALÉTIKA

Hakerek Na’in : Erri Ferreira

Bin Maria Jacinta dos santos (naran bolu bin MARTI), ami nia feton, ami nia inan, ami nia kolega, ami nia prima ne’ebé dadaun nu’udar estudante Finalista ida  husi Fakuldade Edukasaun Arte no Umanidades (FEAH), Departamentu Kímika ne’ebé mak dadaun ne’e hanesan mós feto emprezariál ida mak fa’an sasan ki’ikoan sira hanesan, kafé, sigaru, ABC Mocca , dose no sasan ki’ik seluk ne’ebé fa’an iha karosa/gerobak roda rua, ho objetivu prinsipál atu responde nesesidade isin (hamlaha) estudante sira nian, liu-liu ba estudante sira ne’ebé meudia la fila ba uma.

Kafé no sigaru sai produtu ida ne’ebé dada ou atrai estudante no konsumidór barak atu hatuur-an metin iha fatin ka kantina ida ne’e. Estudante barak liu ne’ebé konsumu maka’as produtu rua ne’e maka, Arcanjo Mosil, Salvador da Silva, Andrade Palacio, Amancio, Bobo, Silveiro dos Santos no sira seluk Community Gerobak, i inklui ha’u rasik.

Interesante uito’an, kafé no sigaru la’ós liu leet de’it, maibé iha prosesu fuma no hemu, dialétika ne’ebé mai ho nia ritmu oi-oin maka hamaluk buat rua ne’e hodi labele husik leet deit biban hirak ne’ebé habiban husi sigaru no kafé rasik. Dialétika sai ona kultura ba nain hirak ne’ebé naran haktemik iha parágrafu anteriór, nune’e ba sira Kafé no Sigaru hetan poder previlejiu ka iha valór boot liu iha sira nia matan. Tan ne’e iha fatin hirak seluk sasan rua ne’e nafatin hamaluk sira iha passu dahuluk hafoin sira nia doben.

Dialétika ne’ebé la’o ho nia natureza teze,anti-teze no sinteze hamaluk ho diskusaun no debate ne’ebé mai ho variedade ritmu nakonu ho kontradisau, hamanas no hafurak kantina ida ne’e, hodi kantina ida ne’e nakonu ho nia natureza emprezariál ida úniku no diferente tanba iha fatin refere la’ós de’it prosesu fa’an no sosa sasan maibé mós estudante sira halo interkambiu ideias ka hanoin.

Asuntu no issu tomak ne’ebé trata iha kantina dialétika ne’e, mai ho variabilidade no diferentes asuntu hanesan; Polítika, Ekonomia,Sósio-Kulturál, Siénsia, Filozofia, Teolojia, Antropolojia, Teoria Krítika Sosiedade no asuntu seluk ne’ebé sai asuntu sekundáriu. Isu hirak sei la sai furak no entanto la hamaluk ho sasan rua ne’ebé idéntiku ho naran kafé no sigaru. Kafé no sigaru nu’udar motór importante hodi movimenta estudante sira hahú ka aranka ba espasu dialétiku.

Perguntas mosu; Tanba sá estudante hirak ne’e tur no halo diskusaun to’o lahatene oras? Sira ne’e bulak ka la’ós? Tanba sá sira iha departamentu no fakuldade diferente maibé sempre tur hamutuk hodi hala’o dialétika? Ka sira buka oin? Tanba sá dialétika sai importante iha sira nia hanoin no matan? Se sira la hala’o dialétika saida mak sei akontese?

Kestaun hirak ne’e sempre mosu husi ema seluk nune’e mós sira ka ami rasik psikolojikamente, no dalaruma ezistensialmente. Realidade ita observa hirak ne’ebé tur iha fatin refere ko’alia, hamnasa hahaek, sériu, balun menikmati kafé no sigaru, balun hateke ema(feto oan sira) nst ne’ebé hafalun ho sigaru nia suar no kafé. Ema barak konsidera ami hanesan ema la eskola,beikten, bulak, geger, eror, matan feto nst. Husi ema seluk nia matan no hanoin ami bulak. No husi ne’ebá ami dehan loos duni ami bulak. Tan ami konsidera bulak hanesan matenek ida ne’ebé ema normál sira la simu. Ami geger no eror, tan ami iha hanoin diferente, ami lakoi la’o tuir de’it sasan sira ne’ebé programadu, no lakoi sai de’it sujeitu konsumidór no exploradór, no sai objetu ba ema nia sistema. Ema dehan ami beikten, ami simu ida ne’e, tan ami konsidera ema ne’ebé matenek maka ema ne’ebé konsege hatene ho konxiente nia an- rasik katak nia beikten, ema dehan ami nakarten, ami simu no dehan ami nakarten maibé la’ós munafik no malkriadu. Husi observasaun hirak ne’e hotu ami simu ho liman rua, tan se laiha ema seluk mak  ami laiha. Hanesan ema nia jogu Lianguajén ne’ebé dehan “Ha’u sai ha’u tan iha ó, no ha’u bolu mai hodi sai ha’u bodik ba ó”.

Kondisaun no espasu la sai sasukat hodi limita ami nia hanoin. Iha fatin ne’ebé ami tur ne’e ami nia eskola no ema sé de’it mak ho ami ko’alia ne’e ami nia profesór. Nune’e dialétika sempre mosu iha kualker fatin no tempu. Husi kantina dialétika sosialmente ami koñese malu. Husi ne’ebá ami konsegue iha hanoin foun ba asuntu hirak iha leten. Husi dialétika hasa’i ami husi neon nakukun. Husi dialétika halo ami rekoñese ami nia an, ami nia frakeza, ami nia limitasaun no rekoñese ema seluk. Husi dialétika ami hasa’i maluk seluk husi hanoin sira ne’ebé durante ne’e hakarak de’it “kompete” ka iha linguajén seluk dehan kakutak kompetetivu. Husi dialétika ami hatudu ami nia maturidade ne’ebé ho nia forma personalidade auténtika. Husi dialétika ami kore-an husi esplorasaun no dominasaun. Tan ne’e se la hó dialétika mak ba ami konsidera moris laiha nia estétika no ritmu moris nian.

Atu dezeña moris ida ne’e sai moris ida ne’ebé nakonu ho beleza estétika mak tenki iha kores sira hanesan kafé, sigaru, no nakonu ho dialétika ka dialógu. Husi dialétika ne’e ita bele hetan pontu de partida no aranka husi ita rasik ka belun seluk nia hanoin no hakarak. Husi dialétika ita bele koñese moris husi ne’ebé, atu ba ne’ebé no halo saida? Husi dialétika ita bele hatene kondisaun no situasaun ohin iha ita nia uma laran no sosiedade oinsá. Husi dialétika ita bele hatene tanba sá ita la’o tuir regras no valores morais sira hanesan ne’e no hanesan ne’ebá. Husi dialétika mak ita konsege hatene ita nia personalidade nu’udar individu no nu’udar ser sosiál. Husi dialétika ita konsege hatene problema sosiál saida mak dadaun ne’e ita nia komunidade enfrenta,no seluk tan. Dialétika sai diak ka aat, loos ka sala maibé iha ami nia matan nia dalan úniku lori ami la’o sai hasoru realidade.

Moris iha sosiedade ka mundu dialétiku maka la’ós moris no la’o tuir de’it realidade tomak, nune’e mós la’ós sai de’it sujeitu konsumidór no exploradór husi dominasaun, maibé oinsá fihir realidade ne’e no koko husu, ke’e no tetak realidade ne’e husi lidun ida ba lidun seluk ka husi parte ida ba parte seluk.

Tan ne’e, hakarak husik hela mensajén ida liuhusi artigu simples  ne’e hodi loke de’it ita nia hanoin balun ne’ebé dadaun ne’e toman hateke ema husi lidun ida de’it atu bele ba oin tenki muda, no koko hateke ema no realidade sira husi lidun diferente nune’e labele hamosu dezentendimentu no pre-konseitu ba ita, nune’e ita bele moris iha realidade ida ne’ebé loos ho ita nia personalidade loloos.

Ikus liu agradese espesial ba bin MARTI, ne’ebé iha inisiativa hodi loke ona espasu ida ne’ebé bele atende ami nia nesesidades, la’ós de’it oinsá ami nesesita ami nia gostu isin nian maibé mós oinsá ami bele hasa’i-an husi nakukun liu husi métodu dialétiku ne’ebé la’o liu husi diskusaun no kontradisaun sira bainhira ami koko hemu no fuma kafé no sigaru. Agradese ba sira hotu ne’ebé tulun bin Marti. Hako’ak boot ba ha’u nia belun sira hotu. Maske ita diferente, maibé ita idéntiku iha hanoin no hakarak ba di’ak Povu Timor-Leste.